یکی از چالش‌های بزرگ بیماران مبتلا به سرطان، احساس خستگی مداوم و شدید است که معمول ترین حالت خستگی روزمره نیست. این وضعیت که به آن خستگی ناشی از سرطان گفته می شود، نه تنها جسم را درگیر می‌کند، بلکه ذهن و روح را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این مقاله، هدف ما این است که شما را با مفهوم، ماهیت، دلایل و راهکارهای عملی برای مدیریت ضعف و خستگی بیماران سرطانی آشنا کنیم؛ تا بتوانید همراه با درمان سرطان خود، کیفیت زندگی‌تان را نیز بهبود بخشید.
خستگی ناشی از سرطان چیست؟
خستگی ناشی از سرطان یا به زبان انگلیسی Cancer‑related Fatigue (CRF) به وضعیتی گفته می‌شود که در آن بیمار، از نظر جسمی، ذهنی و احساسی احساس خستگی یا بی انرژی بودن می‌کند.بر خلاف خستگی معمول که با استراحت برطرف می شود، خستگی ناشی از سرطان حتی پس از خواب یا استراحت کافی عقیم باقی می‌ماند.این خستگی ممکن است مدت ها (ماه‌ها یا حتی سال ها) پس از پایان درمان نیز ادامه یابد.
ویژگی های بارز این نوع خستگی عبارت اند از:
-
احساس ضعف بسیار زیاد که با فعالیت اندک نیز تشدید می‌شود.
-
خستگی ذهنی (کم آوردن ذهن) مثل دشواری در تمرکز یا تصمیم گیری.
-
تأثیر بسیار زیاد روی کیفیت زندگی، توانایی انجام کارهای روزانه و حتی فعالیت های ساده مانند غذا خوردن یا استحمام.
دلایل بروز خستگی در مسیر سرطان
در این بخش، علل اصلی که می تواند باعث خستگی ناشی از سرطان شود را توضیح می دهیم:
-
خود بیماری سرطان
-
رشد تومور یا سلول های سرطانی می تواند منابع انرژی بدن را به کار گیرد و باعث تحلیل عضلات شود.
-
تولید یا آزادسازی سایتوکین ها (فاکتورهای التهابی) توسط بدن به عنوان پاسخ به سرطان، از علل بیولوژیکی خستگی هستند.
-
برخی سرطان ها با کاهش تولید گلبول قرمز یا اختلال در عملکرد اندام های حیاتی باعث خستگی می شوند.
-
-
درمان های بیماری
-
درمان هایی مانند شیمی درمانی، پرتودرمانی، جراحی یا درمان‌های هورمونی می‌توانند باعث تخریب سلول های سالم، کاهش گلبول های قرمز، درد، تهوع، بی‌خوابی و تغییر فعالیت فیزیکی شوند.
-
داروهای مسکن، داروهای ضد درد و برخی درمان های کمکی نیز ممکن است خستگی ایجاد کنند.
-
-
کم خونی
-
کاهش تعداد گلبول های قرمز باعث می شود اکسیژن رسانی به بافت ها کاهش یابد و فرد احساس خستگی شدیدی کند.
-
-
درد مزمن، بی خوابی و اختلالات خواب
-
درد و اضطراب مانع خواب مناسب می‌شوند و خواب ناکافی یا بی‌کیفیت خستگی را تشدید می‌کند.
-
-
تغذیه نامناسب و کم آبی
-
از دست دادن اشتها، تهوع، مشکل در هضم یا جذب غذا باعث کمبود انرژی می شود. کمبود مایعات نیز می تواند خستگی را تشدید کند.
-
-
بی تحرکی یا فعالیت بسیار کم
-
زمانی که فرد دوران بیماری یا درمان را با استراحت مطلق می‌گذراند، کاهش فعالیت عضلانی و آمادگی جسمانی خستگی را تشدید می‌کند.
-
-
تغییرات هورمونی و عوامل روانی
-
درمان‌های هورمونی، تغییر ترشح تیروئید یا سایر هورمون‌ها نیز ممکن است خستگی ایجاد کنند. اضطراب، افسردگی، نگرانی درباره آینده نیز می‌توانند اثرگذار باشند.
-
راهکارهای مؤثر برای مقابله با ضعف و خستگی بیماران سرطانی
در ادامه، مجموعه اقدامات عملی را با توضیح آورده‌ام. توصیه می‌شود بیمار با هماهنگی تیم درمانی خود این نکات را اجرا کند.
تنظیم فعالیت و استراحت
-
هرچند احساس خستگی شدید دارید، اما تحرک ملایم مانند پیاده‌روی کوتاه (مثلاً ۱۰ تا ۱۵ دقیقه) می‌تواند از شدت خستگی بکاهد.
-
برنامه‌ریزی کنید: فعالیت‌های مهم را زمانی انجام دهید که احساس انرژی بیشتری دارید؛ در زمان‌هایی که احساس کم‌انرژی هستید، استراحت کنید.
-
قاعده «بیش از حد نه، ولی خیلی کم هم نه» را رعایت کنید: استراحت مطلق همیشه پاسخ نیست، فعالیت کنترل‌شده کمک‌کننده است.
تغذیه، مایعات و کیفیت خواب
-
مایعات کافی بنوشید. از مصرف زیاد کافئین یا نوشیدنی‌هایی که خواب را مختل می‌کنند، پرهیز کنید.
-
رژیم غذایی متوازن داشته باشید: غذاهای سبک، مغذی، با پروتئین مناسب و کم‌تهوع انتخاب کنید.
-
خواب منظم و کافی داشته باشید؛ اگر بی‌خوابی دارید یا کیفیت خواب‌تان پایین است، مشکلتان را با تیم درمانی مطرح کنید.
-
در صورت کم‌اشتهایی، با پزشک یا رژیم‌شناس مشورت کنید تا راهکار تغذیه‌ای مناسب پیدا شود.
آرامش ذهنی و احساسی
-
احساسات خود را با اطرافیان و یا متخصص روان‌شناسی در میان بگذارید. احساس خستگی نه‌فقط جسم را بلکه ذهن را هم درگیر می‌کند.
-
تمریناتی مانند یوگا، مدیتیشن، گوش دادن به موسیقی آرامش‌بخش می‌توانند به کاهش خستگی ذهنی کمک کنند.
-
تفکّر مثبت و پذیرش این که «من الان خسته‌ام و این بخشی از مسیر درمان است» می‌تواند فشار روانی را کاهش دهد.
همکاری با تیم درمانی
-
حتماً خستگی‌تان را با پزشک یا پرستار مطرح کنید. اطلاعاتی مانند: از چه زمانی خسته‌اید، چه چیزی آن را تشدید می‌کند، چه زمانی بهتر می‌شوید، چه تأثیری روی فعالیت‌های روزانه گذاشته است؟ به تشخیص و درمان کمک می‌کند.
-
پزشک ممکن است آزمایشاتی برای بررسی کم‌خونی، اختلالات هورمونی یا اختلالات خواب تجویز کند.
-
در موارد لازم، درمان‌های پزشکی مانند دارو برای کم‌خونی، داروهای ضد افسردگی، تنظیم خواب و … ممکن است مطرح شود.
فعالیت بدنی و توان‌بخشی
-
فعالیت بدنی منظم و متناسب با توان فرد، یکی از مؤثرترین راهکارها برای کاهش خستگی ناشی از سرطان است. مطالعات نشان داده‌اند ورزش متوسط تا شدید به بهبود این خستگی کمک می‌کند.
-
اگر امکان دارد، با فیزیوتراپیست یا متخصص توان‌بخشی مشورت کنید تا برنامه متناسب با وضعیتتان تدوین شود.
-
افزایش تدریجی فعالیت: ابتدا قدم‌های کوتاه، سپس افزایش تدریجی؛ خود را با توقع زیاد خسته نکنید.
مدت زمان و زمان‌بندی ضعف و خستگی بیماران سرطانی
-
خستگی ممکن است در هر زمان از مسیر بیماری ظاهر شود: پیش از درمان، حین درمان یا پس از آن.
-
برای برخی از بیماران، این خستگی پس از پایان درمان نیز ادامه می‌یابد و به‌صورت بلندمدت باقی می‌ماند.
-
در حین درمان با شیمی‌درمانی، معمولاً چند روز پس از هر جلسه مقدار خستگی افزایش می‌یابد و تا درمان بعدی ادامه می‌یابد. برای پرتودرمانی، خستگی با ادامه درمان افزایشی است. (مطابق با تجربه بالینی و گزارشات)
-
مهم است که بیمار، همراهان و تیم درمان نسبت به این واقعیت آگاه باشند که خستگی، بخشی از مسیر سرطان است اما قابل مدیریت است.
نکات تکمیلی و توصیه‌هایی برای همراهان بیمار
-
همراهان بیمار باید بدانند که خستگی ناشی از سرطان کاملاً طبیعی است ولی به این معنا نیست که بیمار «تنبل» است یا «تلاش نمی‌کند».
-
محیط پیرامون بیمار را طوری تنظیم کنید که بیمار بتواند با کمترین زحمت، کارهای ضروری‌اش را انجام دهد. ارائه کمک‌های عملی همچون حمل و نقل، خرید، کارهای خانه می‌تواند بار سنگینی از دوش او بردارد.
-
انگیزه را حفظ کنید؛ تشویق بیمار، ارتباط دوستانه و حمایت عاطفی نقش مهمی دارد.
-
مراقب علائم هشدار باشید؛ اگر خستگی بسیار شدید شد، فعالیت های روزمره کاملاً متوقف شد، یا علائم جدیدی مثل درد شدید، تنگی نفس، افسردگی عمیق ظاهر شد، حتماً به پزشک اطلاع دهید.
سخن پایانی
ضعف و خستگی بیماران سرطانی ، شاید یکی از چالش‌برانگیزترین علائم تجربه‌شده در مسیر درمان باشد؛ اما این بدان معنا نیست که نشدنی است یا باید به آن تسلیم شد. با آگاهی از ماهیت آن، پذیرش بخش‌هایی از مسیر، همکاری فعال با تیم درمانی، تنظیم فعالیت روزانه، تغذیه و خواب مناسب، و نیز حمایت ذهنی و احساسی، می‌توان کیفیت زندگی را حفظ کرد و حتی ارتقا داد. اگرچه هر فرد روند خاص خود را دارد، اما گام‌های امروز شما می‌تواند فردای پرتلاش‌تر و انرژی‌بخش‌تر را رقم بزند.
بدون دیدگاه