سرطان دهانه رحم یکی از شایع ترین سرطان ها در زنان سراسر جهان است و بخش قابل توجهی از این سرطان ها با ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) مرتبط هستند. این ویروس که عمدتاً از طریق تماس جنسی منتقل می شود، می تواند به صورت خاموش در بدن باقی بماند و بدون ایجاد علائم، آسیب های جدی بر سلامتی ایجاد کند. در سال‌های اخیر، واکسیناسیون علیه HPV به عنوان مؤثرترین ابزار پیشگیری شناخته شده و مطالعات علمی نشان داده اند که حتی یک دوز واکسن می تواند نقش محافظتی قابل توجهی داشته باشد. در این مقاله، به طور کامل به توضیح HPV، روش های انتقال، واکسن های موجود، سن مناسب تزریق، فواید و محدودیت های واکسیناسیون می‌پردازیم و به شما کمک می کنیم تا تصمیمات آگاهانه تری برای سلامت خود و خانواده تان اتخاذ کنید.
HPV چیست و چرا اهمیت دارد؟
ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) یک ویروس DNA دو رشته ای است که بیش از ۱۰۰ نوع مختلف دارد و می تواند دستگاه تناسلی، حلق، دهان و گلو را تحت تأثیر قرار دهد. انواع HPV به دو گروه اصلی تقسیم می شوند:
-
انواع کم‌خطر (Low-risk): این انواع معمولاً باعث زگیل های تناسلی و پوستی می شوند و خطر بروز سرطان ندارند. نمونه های رایج آن ها HPV 6 و 11 هستند.
-
انواع پرخطر (High-risk): این انواع می توانند باعث ضایعات پیش سرطانی و سرطان دهانه رحم شوند. شناخته شده ترین آن ها HPV 16 و 18 است که مسئول حدود ۸۰ درصد سرطان های مرتبط با HPV هستند.
به طور کلی، بیش از ۴۰ نوع HPV ناحیه تناسلی را درگیر می‌کنند و بسیاری از افراد در طول زندگی خود حداقل یک بار به آن مبتلا می شوند. نکته مهم این است که اکثر عفونت های HPV بدون علامت هستند و بدن می تواند آن ها را به طور طبیعی پاکسازی کند؛ اما در مواردی که عفونت مزمن شود، خطر پیشرفت به سرطان افزایش می‌یابد.
بیشتر بخوانید: رابطه بین ویروس اچ پی وی و سرطان | راه های پیشگیری از آن
راه های مختلف انتقال HPV
HPV عمدتاً از طریق تماس جنسی منتقل می شود، شامل تماس واژینال، مقعدی و حتی تماس پوستی نزدیک. همچنین، مردان می توانند ویروس را بدون بروز علائم به شریک جنسی خود منتقل کنند. از آنجا که بسیاری از عفونت ها خاموش هستند، ممکن است افراد متوجه ابتلا نشوند و انتقال ویروس ادامه پیدا کند.
۱. تماس جنسی (اصلی ترین مسیر)
-
شامل رابطه واژینال، مقعدی یا دهانی با فرد آلوده است.
-
حتی اگر ضایعات یا زگیل قابل مشاهده نباشد، ویروس می تواند منتقل شود.
-
بیش از ۹۸٪ موارد زگیل تناسلی از این مسیر منتقل می شوند.
۲. تماس مستقیم پوست با پوست
-
تماس با ناحیه تناسلی فرد مبتلا، حتی بدون دخول، می تواند باعث انتقال شود.
-
لمس ضایعات فعال (زگیل) و سپس تماس با مخاط دهان، چشم یا ناحیه تناسلی خود یا دیگران نیز ریسک انتقال دارد.
۳. انتقال از مادر به نوزاد
-
در هنگام زایمان طبیعی ممکن است ویروس به نوزاد منتقل شود.
-
در موارد نادر، این انتقال می‌تواند موجب ایجاد زگیل در ناحیه تنفسی یا تناسلی نوزاد شود.
۴. استفاده از وسایل شخصی مشترک (نادر)
-
حوله، لباس زیر، تیغ اصلاح یا سایر وسایل شخصی که با ضایعات یا پوست آلوده تماس داشته اند.
-
احتمال انتقال از این طریق کم تر است، اما هنوز وجود دارد.
۵. تماس با محیط های مرطوب عمومی (کم‌رنگ)
-
مانند حمام های عمومی، استخرها یا سونا.
-
انتقال HPV از طریق این محیط ها بسیار نادر است و عمدتاً شامل زگیل های غیرتناسلی (دست و پا) می شود.
۶. مسیرهای کم خطر دیگر
-
تماس با سطوح آلوده یا دست دادن: احتمال انتقال بسیار پایین است و نیازمند شرایط خاص (مثل وجود زخم یا تماس مستقیم با ضایعات فعال) می باشد.
انواع واکسن HPV
واکسیناسیون HPV با هدف پیشگیری از انواع پرخطر ویروس و سرطان های مرتبط با آن طراحی شده است. مهم ترین واکسن ها عبارتند از:
-
واکسیناسیون ۹ گانه (Gardasil 9): پوشش دهنده HPV 6، 11، 16، 18، 31، 33، 45، 52 و 58
-
واکسیناسیون ۴ گانه: محافظت در برابر HPV 6، 11، 16 و 18
-
واکسیناسیون ۲ گانه: محافظت در برابر HPV 16 و 18
واکسن گارداسیل، قبل از مواجهه با ویروس بیشترین اثر حفاظتی را دارد و می‌تواند از سرطان دهانه رحم، سرطان واژن و فرج در زنان و سرطان مقعد و زگیل تناسلی در مردان پیشگیری کند.
سن مناسب تزریق واکسن HPV
بهترین زمان برای تزریق واکسن HPV قبل از آغاز فعالیت جنسی است، زیرا در این حالت بدن هنوز با ویروس مواجه نشده و واکسن بیشترین اثر را دارد. دستورالعمل ها به شرح زیر هستند:
-
کودکان ۹ تا ۱۴ سال: دو دوز واکسن با فاصله حداقل شش ماه
-
افراد ۱۵ تا ۲۶ سال: سه دوز با فواصل مشخص (دوز دوم ۱ تا ۲ ماه بعد از دوز اول و دوز سوم ۶ ماه بعد از دوز دوم)
-
افراد ۹ تا ۴۵ ساله با وضعیت ایمنی طبیعی یا نقص ایمنی: طبق توصیه پزشک و برنامه سه دوز
تزریق در سنین پایین‌تر نه تنها اثربخشی بیشتری دارد، بلکه پاسخ ایمنی بدن نیز قوی‌تر است.
فواید واکسن HPV چیست؟
واکسن HPV می‌تواند اثرات گسترده ای بر سلامت فرد و جامعه داشته باشد:
-
پیشگیری از سرطان دهانه رحم: واکسن از ضایعات پیش سرطانی و سرطان مرتبط با HPV جلوگیری می‌کند.
-
کاهش زگیل های تناسلی: انواع کم‌خطر ویروس (HPV 6 و 11) باعث زگیل های تناسلی می‌شوند و واکسن از بروز آن‌ها پیشگیری می‌کند.
-
کاهش سرطان‌های دیگر مرتبط با HPV: شامل سرطان واژن، فرج، مقعد و برخی سرطان های دهان و گلو.
-
کاهش انتقال ویروس: کاهش بار ویروسی در جامعه و محافظت از شریک جنسی.
-
کاهش هزینه‌های درمانی: با پیشگیری از سرطان و ضایعات پیش سرطانی، هزینه های مرتبط با درمان کاهش می‌یابد.
بیشتر بخوانید: آشنایی با انواع سرطان های دستگاه تناسلی زنان |علائم و درمان ها
عوارض جانبی واکسن HPV
واکسیناسیون HPV ایمن است و عوارض آن معمولاً خفیف و موقتی هستند:
-
درد، تورم یا قرمزی در محل تزریق
-
سردرد، سرگیجه، حالت تهوع یا خستگی خفیف
-
واکنش‌های آلرژیک نادر، که نیازمند مراقبت پزشکی است
تزریق در دوران بارداری توصیه نمی‌شود، اگرچه تاکنون عارضه جدی گزارش نشده است. پس از تزریق، بهتر است ۱۰ تا ۱۵ دقیقه تحت نظر پزشک باشید تا در صورت واکنش سریع اقدامات لازم انجام شود.
آیا پس از تزریق واکسن نیاز به غربالگری هست؟
بله. واکسن HPV نمی‌تواند تمام انواع ویروس را پوشش دهد و جایگزین غربالگری نیست. تست پاپ اسمیر از سن ۲۱ سالگی توصیه می‌شود و نقش مهمی در تشخیص زودهنگام ضایعات پیش‌سرطانی و سرطان دارد. حتی افرادی که واکسینه شده‌اند، باید برنامه منظم غربالگری خود را ادامه دهند.
محدودیت ها و نکات تکمیلی
-
واکسن HPV محافظت در برابر سایر بیماری‌های منتقله جنسی مانند کلامیدیا، سوزاک یا HIV ندارد.
-
افرادی که قبلاً به HPV آلوده شده‌اند، ممکن است اثر حفاظتی واکسن کاهش یابد.
-
برخی افراد ممکن است به دلیل شرایط پزشکی خاص، نیاز به برنامه واکسیناسیون متفاوت داشته باشند، بنابراین مشاوره با پزشک ضروری است..
سوال: واکسن HPV را از کجا می توان تهیه کرد؟
جواب: واکسن HPV (گارداسیل) معمولاً از طریق مراکز بهداشتی، کلینیک های تخصصی زنان و زایمان، مطب‌های پزشکان متخصص، و داروخانه‌های معتبر قابل تهیه است. در برخی کشورها، واکسن از طریق برنامه های ملی واکسیناسیون برای نوجوانان و جوانان ارائه می‌شود. قبل از خرید یا تزریق، مشورت با پزشک متخصص ضروری است تا مناسب‌ترین نوع و برنامه تزریق مشخص شود.
سوال: آیا می توان واکسن HPV را به صورت آنلاین یا در داروخانه‌های معمولی خرید؟
جواب: واکسن HPV معمولاً نیاز به نسخه پزشک دارد و به‌صورت آنلاین یا در داروخانه‌های معمولی بدون نسخه قابل دسترسی نیست. بهترین روش، مراجعه به پزشک متخصص یا مرکز معتبر واکسیناسیون است تا هم اطمینان از اصالت واکسن داشته باشید و هم برنامه تزریق دقیق تعیین شود.
سوال: آیا واکسن HPV فقط برای دختران موجود است یا پسران هم می توانند دریافت کنند؟
جواب: واکسن HPV برای هر دو جنس دختر و پسر توصیه می‌شود. تزریق واکسن در پسران باعث کاهش انتقال ویروس به شریک جنسی و همچنین پیشگیری از سرطان مقعد و زگیل تناسلی می‌شود.
سوال: سن مناسب برای تزریق واکسن HPV چه زمانی است؟
جواب: بهترین سن برای تزریق واکسن ۹ تا ۱۴ سال است و توصیه می‌شود قبل از شروع فعالیت جنسی تزریق شود. افراد ۱۵ تا ۲۶ ساله نیز می‌توانند واکسن را طبق برنامه سه دوز دریافت کنند.
سخن پایانی
واکسیناسیون HPV یکی از مؤثرترین روش های پیشگیری از سرطان دهانه رحم و سایر بیماری های مرتبط با ویروس پاپیلومای انسانی است. تزریق واکسن در سنین پایین، قبل از مواجهه با ویروس، بیشترین اثر حفاظتی را دارد. حتی یک دوز واکسن می‌تواند محافظت قابل توجهی ایجاد کند، هرچند برنامه های دو یا سه دوزی توصیه می‌شوند.
با این حال، واکسیناسیون به‌تنهایی کافی نیست؛ ادامه غربالگری منظم، رعایت بهداشت جنسی و مشاوره پزشکی منظم، مکمل های حیاتی در محافظت از سلامت زنان و مردان محسوب می‌شوند. واکسن گارداسیل، با ایمنی بالا و عوارض کم، نقش کلیدی در کاهش ابتلا به سرطان و بیماری های ناشی از HPV در سطح جهانی دارد.
بدون دیدگاه