انکولوژی یکی از شاخه های مهم و تخصصی در علم پزشکی است که به بررسی، تشخیص و درمان بیماری سرطان اختصاص دارد. این حوزه از پزشکی نه‌تنها بر یافتن روش‌های درمانی مؤثر تمرکز دارد، بلکه در پیشگیری و مدیریت این بیماری نیز نقش بسزایی ایفا می‌کند. در این مقاله، به مفهوم انکولوژی و نقش حیاتی آن در بهبود کیفیت زندگی بیماران می‌پردازیم و با انواع متخصصین سرطان و وظایف آنها بیشتر آشنا می‌شویم.
انکولوژی چیست؟
انکولوژی شاخه ای تخصصی از پزشکی است که به شناسایی، درمان و پیشگیری از سرطان می‌پردازد. در این زمینه، درمان های مختلفی از جمله جراحی، دارو درمانی و پرتودرمانی (رادیوتراپی) برای مقابله با سرطان استفاده می‌شود. انکولوژی به عنوان یک رشته پیچیده نیاز به دانش و مهارت‌های خاصی دارد تا بتواند تشخیص دقیق و برنامه های درمانی مؤثری ارائه دهد.
کلمه «انکولوژی» از واژه یونانی «آنکو» به معنای «توده» یا «تورم» و پسوند «لوژی» به معنای «علم» یا «مطالعه» مشتق شده است. بنابراین، انکولوژی را می‌توان به معنای «علم شناخت و درمان سرطان» یا «سرطان‌شناسی» ترجمه کرد.
متخصص انکولوژی یا انکولوژیست کیست؟
انکولوژیست پزشکی است که به طور تخصصی در زمینه تشخیص، درمان و مراقبت از بیماران مبتلا به سرطان فعالیت می‌کند. این پزشکان با استفاده از دانش و تجربه خود، به ارزیابی وضعیت بیمار و تعیین بهترین روش‌های درمانی می‌پردازند. تخصص انکولوژی شامل تجویز درمان های مختلفی نظیر جراحی، شیمی درمانی، رادیوتراپی و درمان های نوین است.
انکولوژیست ها مسئولیت تعیین نوع سرطان، مرحله آن و انتخاب درمان های مناسب را بر عهده دارند. آنها همچنین در کنترل عوارض ناشی از درمان سرطان نیز نقش دارند. در واقع، انکولوژیست ها پزشکانی هستند که فرآیند درمان سرطان را هدایت می‌کنند، اما در برخی موارد، پزشکان متخصص دیگر نیز در مراحل مختلف درمان و مدیریت عوارض مرتبط با سرطان کمک می‌کنند. به عنوان مثال، در حوزه «کاردیوانکولوژی»، پزشکان به بررسی و درمان عوارض قلبی ناشی از سرطان و درمان های آن می‌پردازند.
انکولوژیست ها معمولاً در بیمارستان‌ها، مراکز درمانی و کلینیک تخصصی درمان سرطان فعالیت می‌کنند و از روش های پیشرفته تشخیصی مانند آزمایش های خونی، تصویربرداری (CT، MRI) و بیوپسی برای تشخیص دقیق سرطان و ارزیابی مرحله آن استفاده می‌کنند.
انکولوژی زنان
انکولوژی زنان، رشته‌ای تخصصی از پزشکی است که به تشخیص، درمان و مدیریت سرطان‌های خاص زنان، از جمله سرطان های رحم، تخمدان و دهانه رحم می‌پردازد. متخصصین این حوزه ابتدا دوره تخصصی زنان و زایمان را به اتمام می‌رسانند و سپس در زمینه درمان سرطان‌های زنان، دوره فلوشیپ فوق تخصصی را می‌گذرانند. این جراحان و پزشکان متخصص مسئولیت درمان‌های پیچیده ای مانند جراحی های سرطان های زنان را بر عهده دارند و تشخیص و درمان دقیق آنها باید توسط پزشکان با تخصص انکولوژی زنان صورت گیرد.
وظایف انکولوژیست زنان
انکولوژیست های زنان، همچون دکتر نسیم فیضی و دکتر فرزانه باقری که در کلینیک انکولوژی شفا در شهر گرگان مشغول به فعالیت هستند، وظایف متعددی را در مراحل مختلف درمان بیماران به عهده دارند. این وظایف شامل موارد زیر می‌شود:
- تشخیص سرطان های زنان: انکولوژیست‌های زنان با استفاده از روش‌های نوین تشخیصی، انواع سرطان‌های خاص زنان را شناسایی می‌کنند.
- انجام جراحی های تخصصی: این پزشکان با انجام جراحی‌های پیچیده، تومورها و بافت‌های سرطانی را از بدن بیماران برداشت می‌کنند. جراحی‌هایی مانند برداشتن تومورهای رحم و تخمدان باید توسط انکولوژیست‌های زنان انجام شود.
- ارائه مشاوره و پشتیبانی: انکولوژیست‌های زنان در کنار درمان، به بیماران و خانواده‌هایشان مشاوره‌های روانی و حمایتی ارائه می‌دهند تا آنها در مراحل مختلف درمان احساس آرامش و اطمینان بیشتری داشته باشند.
- مشارکت در پژوهش ها: دکتر نسیم فیضی و دکتر فرزانه باقری با مشارکت در پروژه‌های تحقیقاتی و آزمایش‌های بالینی در جهت بهبود روش‌های درمانی و پیشرفت علم انکولوژی زنان نقش مؤثری دارند.
انواع انکولوژیست ها
با توجه به پیچیدگی های تشخیص و درمان سرطان‌ها و نیاز به استفاده از روش‌های ترکیبی برای درمان این بیماری‌ها، انکولوژی به رشته‌ای تخصصی و چندجانبه تبدیل شده است. متخصصان مختلفی در این زمینه به همکاری با یکدیگر می‌پردازند تا درمان‌های مؤثری را برای بیماران فراهم کنند. در ایران، انکولوژیست‌ها به چهار دسته اصلی تقسیم می‌شوند که در هرکدام از این دسته‌ها، پزشکان متعهد و ماهری به درمان سرطان در روش‌های مختلف مشغول به کار هستند.
1. جراحی سرطان (Surgical Oncology):
این دسته از انکولوژیست‌ها به انجام جراحی‌های لازم برای برداشتن تومورها و درمان سرطان‌های مختلف می‌پردازند. جراحی سرطان یکی از روش‌های حیاتی درمانی است که برای بسیاری از بیماران ضروری است.
2. هماتولوژی-انکولوژی یا مدیکال انکولوژی:
پزشکان این حوزه تمرکز خود را بر درمان سرطان با دارو گذاشته‌اند. همچنین، در درمان بیماری‌های خونی و پیوند مغز استخوان تخصص دارند. این دسته از انکولوژیست‌ها با استفاده از شیمی درمانی، هورمون درمانی، درمان تارگت و ایمونوتراپی به درمان سرطان‌ها می‌پردازند.
3. رادیوتراپی-انکولوژی یا رادیوانکولوژی (Clinical Oncology):
این متخصصین در استفاده از پرتودرمانی (رادیوتراپی) برای درمان سرطان‌ها نقش اساسی دارند. آنها علاوه بر رادیوتراپی، دارودرمانی نیز برای درمان بیماران را به کار می‌برند.
4. انکولوژی اطفال (Hemato-oncology in children):
با توجه به ویژگی های خاص درمان سرطان در کودکان، انکولوژیست های اطفال به درمان سرطان های کودکان پرداخته و از روش‌های خاص دارویی و درمانی برای کودکان استفاده می‌کنند. این حوزه به دلیل تفاوت‌های فیزیولوژیکی و واکنش های بدن کودک به درمان‌های دارویی، نیازمند تخصص ویژه‌ای است.
انکولوژی های فوق تخصصی
به دلیل پیچیدگی و تنوع سرطان ها، علاوه بر تخصص‌های اصلی، فلوشیپ های فوق تخصصی جراحی نیز در این حوزه وجود دارند که به درمان انواع خاص سرطان‌ها کمک می‌کنند. برخی از این فلوشیپ‌ها عبارتند از:
1. اوروانکولوژی (Uro-oncology):
این شاخه به درمان سرطان های دستگاه ادراری و تناسلی، مانند سرطان پروستات و مثانه می‌پردازد و جراحی‌های مرتبط با این سرطان‌ها را انجام می‌دهد.
2. افتالموانکولوژی (Ophthalmic Oncology):
پزشکان این حوزه به درمان سرطان های چشم و انجام جراحی‌های مرتبط با تومورهای چشمی می‌پردازند.
3. انکولوژی سروگردن (Head and Neck Oncology):
این متخصصین در درمان تومورهای سر و گردن، مانند سرطان‌های حنجره، تیروئید، زبان و حلق تخصص دارند.
4. ارتوپدیک انکولوژی (Orthopedic Oncology):
در این حوزه، پزشکان به درمان سرطان‌های استخوانی و بافت نرم مانند تومورهای دست و پا می‌پردازند و جراحی‌های مربوطه را انجام می‌دهند.
5. انکولوژی زنان (Gynecologic Oncology):
این دسته از متخصصان به تشخیص و درمان سرطان های دستگاه جنسی و تولید مثل زنان، از جمله سرطان های رحم، تخمدان و دهانه رحم می‌پردازند. درمان‌های جراحی و دارویی در این بخش بسیار حساس و تخصصی است.
درمان دارویی ضد سرطان
در تمام این شاخه‌ها، درمان دارویی نقش کلیدی در بهبود وضعیت بیماران ایفا می‌کند. دارودرمانی شامل روش هایی همچون شیمی‌درمانی، هورمون درمانی، درمان تارگت و ایمونوتراپی است که در مدیریت سرطان‌ها بسیار مؤثر هستند.
وظایف پزشک انکولوژیست
پزشک انکولوژیست مسئولیت نظارت و هدایت فرآیند درمان بیمار را در طول دوره بیماری به عهده دارد. این فرآیند شامل مراحل مختلف از تشخیص تا پیگیری بعد از درمان است. برخی از وظایف کلیدی انکولوژیست ها عبارتند از:
- درخواست آزمایش‌ها و تصویربرداری‌ها: انکولوژیست ابتدا باید برای تشخیص قطعی سرطان و تعیین مرحله بیماری، آزمایش‌ها و تصویربرداری‌های لازم را تجویز کند. این اقدام به تصمیم‌گیری دقیق‌تر در مورد نوع و مرحله سرطان کمک می‌کند.
- توضیح تشخیص و درمان‌ها: یکی از مهم ترین وظایف پزشک انکولوژیست، توضیح تشخیص، نوع و مرحله سرطان به بیمار است. همچنین انکولوژیست باید گزینه های درمانی موجود را با بیمار در میان بگذارد و از شرایط فردی بیمار برای انتخاب بهترین مسیر درمان استفاده کند.
- تصمیم‌گیری در مورد درمان: انکولوژیست باید با توجه به وضعیت بیمار و نوع سرطان، بهترین روش درمانی را پیشنهاد دهد. این تصمیم‌گیری معمولاً در قالب یک تیم چندتخصصی صورت می گیرد که شامل متخصصان مختلف در زمینه‌های مختلف است.
- تجویز درمان‌های مناسب: انکولوژیست باید درمان هایی مانند شیمی درمانی، هورمون درمانی یا ایمونوتراپی را تجویز کرده و در صورت نیاز، جراحی های مرتبط را نیز برنامه‌ریزی کند.
- کنترل علائم و عوارض: این پزشکان به کنترل و درمان علائم و عوارض ناشی از سرطان و درمان های آن مانند تهوع، خستگی و درد کمک می‌کنند.
- ارجاع به متخصصین دیگر: در صورتی که نیاز به درمان های تخصصی دیگری باشد، انکولوژیست بیمار را به متخصصان دیگر ارجاع می‌دهد تا درمان های تکمیلی یا مشاوره های تخصصی دریافت کند.
- پیگیری پس از درمان: یکی از مهم ترین وظایف انکولوژیست ها پیگیری وضعیت بیمار پس از درمان است. این مرحله به شناسایی علائم بازگشت سرطان و درمان عوارض بلندمدت بیماری کمک می‌کند.
زمان مراجعه به متخصص انکولوژی
در صورت وجود علائم یا عوارض مشکوک به سرطان، مراجعه به متخصص انکولوژی بسیار مهم است. مواردی که ممکن است نیاز به مراجعه به این متخصص داشته باشید، عبارتند از:
- تشخیص سرطان: اگر شما یا یکی از اعضای خانواده تان به سرطان مبتلا شده اید، ضروری است که تحت نظر یک متخصص انکولوژی قرار بگیرید. انکولوژیست می‌تواند با استفاده از آزمایش ها و تصویربرداری های دقیق، نوع و مرحله بیماری را تشخیص دهد و برنامه درمانی مناسب را تنظیم کند.
- علائم مشکوک به سرطان: اگر تغییرات غیرمعمولی در بدن خود مشاهده می‌کنید، مانند خونریزی غیرعادی، توده‌های ناشناخته، کاهش وزن بدون دلیل و خستگی مداوم، بهتر است به متخصص انکولوژی مراجعه کنید.
- ارجاع از پزشکان دیگر: اگر پزشک عمومی یا متخصص دیگری مشکوک به وجود سرطان در شما شود، ممکن است شما را برای انجام آزمایشات تکمیلی و ارزیابی دقیق‌تر به انکولوژیست ارجاع دهد.
- پیگیری پس از درمان: اگر قبلاً تحت درمان سرطان قرار گرفته‌اید، مراجعه منظم به انکولوژیست جهت ارزیابی وضعیت شما و شناسایی عود بیماری بسیار اهمیت دارد.
- تعیین مسیر درمان: پس از تشخیص سرطان، انکولوژیست مسیر درمانی بهینه را برای شما شرح می‌دهد و بر مراحل مختلف درمان نظارت می‌کند.
مشاوره و نظارت پس از درمان
امروزه سرطان با کمک انکولوژیست ها قابل درمان است، اما پیگیری منظم برای پیشگیری از عود بیماری ضروری است. انکولوژیست مسئول است که بیمار را نسبت به عوامل خطر و اقداماتی که می تواند بازگشت سرطان را تسریع کند، آگاه سازد.
بهترین کلینیک انکولوژی در گلستان
کلینیک شفا در شهر گرگان به عنوان یکی از بهترین مراکز تخصصی انکولوژی در استان گلستان شناخته می‌شود. این کلینیک با بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته و روز دنیا، نقش برجسته‌ای در تشخیص و درمان انواع سرطان ایفا می‌کند. دستگاه‌هایی نظیر توموتراپی و زیمنس آرتیس از جمله امکانات مدرن این مرکز هستند که به ارائه خدمات دقیق و مؤثر به بیماران کمک می‌کنند.
در کلینیک شفا، تیمی از پزشکان و متخصصان مجرب با تلاش و دقت فراوان، بهترین برنامه های درمانی را برای بیماران طراحی و اجرا می‌کنند تا نتایجی قابل‌توجه در درمان سرطان حاصل شود.
همچنین، کلینیک شفا خدمات رایگانی را برای برخی از بیماران مبتلا به سرطان فراهم کرده است تا همه افراد جامعه بتوانند از امکانات درمانی بهره مند شوند. این کلینیک با تلفیق تخصص، تجهیزات پیشرفته، محیطی امن و حرفه ای برای بیماران فراهم کرده است.
روش های درمانی که متخصص انکولوژی به کار می‌گیرد
روش های درمانی که متخصص انکولوژی به کار می‌گیرد، شامل چندین تکنیک و رویکرد درمانی است که برای درمان انواع مختلف سرطان و بیماری های مربوط به آن به کار می‌روند. در اینجا برخی از مهم‌ترین روش‌های درمانی که انکولوژیست‌ها استفاده می‌کنند را بررسی می‌کنیم:
1. جراحی بافت سرطانی
در این روش، جراح با هدف برداشتن تومور سرطانی از بدن بیمار اقدام می‌کند. این روش زمانی مفید است که سرطان در یک ناحیه خاص متمرکز شده باشد و قابل برداشتن باشد.
2. پرتودرمانی
پرتودرمانی به استفاده از اشعه برای نابودی سلول‌های سرطانی و کوچک کردن تومورها گفته می‌شود. این روش ممکن است به‌تنهایی یا همراه با سایر روش‌های درمانی استفاده شود.
3. شیمی درمانی
در این روش از داروهای شیمیایی برای کشتن سلول‌های سرطانی یا توقف رشد آنها استفاده می‌شود. شیمی‌درمانی می‌تواند سیستمیک باشد و کل بدن را تحت تأثیر قرار دهد.
4. ایمونوتراپی
ایمونوتراپی یک درمان نوین است که از سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سرطان استفاده می‌کند. این روش با تحریک و تقویت سیستم ایمنی بدن به مبارزه با سلول‌های سرطانی کمک می‌کند.
5. تارگت تراپی
این درمان به‌طور دقیق سلول‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهد و تلاش می‌کند که آنها را از بین ببرد بدون اینکه آسیب زیادی به بافت‌های سالم وارد کند. این روش معمولاً برای درمان سرطان‌های خاص به کار می‌رود.
6. هورمون درمانی
هورمون درمانی برای درمان سرطان‌هایی که به هورمون‌ها وابسته هستند، مانند سرطان پستان و پروستات، استفاده می‌شود. این درمان با تغییر یا مسدود کردن اثرات هورمون‌ها عمل می‌کند.
7. هایپرترمی
در این روش از انرژی گرما برای درمان سرطان استفاده می‌شود. با افزایش دما در ناحیه‌ای از بدن، سلول‌های سرطانی نابود می‌شوند، در حالی که بافت‌های سالم آسیبی نمی‌بینند.
انواع بیماری هایی که انکولوژیست ها درمان می کنند
انکولوژیست‌ها به درمان انواع مختلف سرطان‌ها و بیماری‌های مربوط به آنها می‌پردازند، از جمله:
- سرطان های شایع: مانند سرطان پستان، ریه، روده، معده و کبد.
- بیماری های خونی: شامل لوسمی، لنفوم و میلوما.
- بیماری های مختص غدد: مانند سرطان پروستات و تخمدان.
آزمایش های رایج در تشخیص سرطان توسط انکولوژیست ها
انکولوژیست‌ها از انواع مختلف آزمایش‌ها و تصویربرداری‌ها برای تشخیص سرطان و تعیین مرحله آن استفاده می‌کنند، از جمله:
آزمایش CBC (شمارش کامل خون): که برای بررسی علائم خونی و نشانگرهای سرطان‌های خاص استفاده می‌شود.
بیوپسی: که در آن نمونه‌ای از بافت مشکوک به سرطان برداشته و برای بررسی به آزمایشگاه ارسال می‌شود.
تصویربرداری: مانند اشعه ایکس، سی تی اسکن و MRI برای مشاهده اندازه و محل تومور.
اصطلاحات خاص در انکولوژی
- تومور بورد: جلسه‌ای که در آن تیم چند تخصصی از انکولوژیست‌ها و سایر متخصصان، برای تعیین بهترین برنامه درمانی به‌طور گروهی مشاوره می‌دهند.
- رادیوتراپیست: کارشناس متخصص در زمینه پرتودرمانی که در درمان سرطان به کمک پرتودرمانی می‌آید.
این رویکردهای درمانی و تشخیصی به انکولوژیست‌ها کمک می‌کند تا بهترین روش درمانی را برای هر بیمار به‌طور خاص تعیین کنند.
بدون دیدگاه