سرطان کبد یک بیماری جدی است که به دلیل رشد غیر طبیعی سلول‌ها در بافت کبد بروز می‌کند. کبد، بزرگترین اندام داخلی بدن، وظایف مهمی مانند تولید صفرا، ذخیره مواد مغذی، متابولیسم چربی ها و سم زدایی از خون را انجام می دهد. این اندام از رگ های خونی و مجاری صفراوی تشکیل شده است که صفرا را از کبد به کیسه صفرا یا دستگاه گوارش منتقل می کنند. همچنین کبد نقش حیاتی در تولید فاکتورهای انعقادی و از بین بردن مواد سمی از بدن ایفا می‌کند.
طبق گزارش موسسه ملی سرطان، تعداد مبتلایان به سرطان کبد در حال افزایش است. تنها در سال 2021، بیش از 42 هزار نفر به این بیماری مبتلا خواهند شد. این بیماری بیشتر در افراد مسن، بالای 55 سال، شایع است. سیروز کبدی که می تواند نتیجه مصرف زیاد الکل، هپاتیت ویروسی یا بیماری کبد چرب غیر الکلی باشد، از جمله عواملی است که خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد.
سرطان کبد چیست؟
سرطان کبد زمانی رخ می‌دهد که سلول های کبد به طور غیرطبیعی و سریع شروع به رشد می‌کنند و توموری تشکیل می دهند. این تومورها می توانند بدخیم (سرطانی) یا خوش خیم (غیرسرطانی) باشند. در صورتی که این سلول های سرطانی از کبد نشأت بگیرند، به عنوان سرطان اولیه کبد شناخته می‌شوند. یکی از رایج ترین انواع سرطان کبد، کارسینوم هپاتوسلولار (HCC) است، که در آن سلول های کبدی تمایز نیافته و تبدیل به سلول های سرطانی می شوند.
اغلب افراد مبتلا به کارسینوم هپاتوسلولار (HCC) تا زمانی که بیماری به مراحل پیشرفته نرسیده است، علائمی از خود نشان نمی‌دهند. به همین دلیل، این نوع سرطان در مراحل اولیه اغلب به راحتی شناسایی نمی شود.
علائم خاموش و اولیه سرطان کبد
- خستگی
- کاهش وزن بدون دلیل
- از دست دادن اشتها
- احساس سنگینی یا ناراحتی در ناحیه بالای شکم
- تورم شکم
- زردی خفیف پوست و چشم‌ها (یرقان)
- خارش پوست
- درد خفیف در ناحیه کبد یا پشت
مراحل پیشرفت سرطان کبد
هنگامی که فرد به این بیماری مبتلا می‌شود، یکی از سوالات مهمی که ممکن است برای او پیش آید این است که آیا بیماری به سایر نقاط بدن گسترش یافته است؟ پزشکان برای تعیین میزان پیشرفت سرطان از فرآیندی به نام مرحله بندی استفاده می‌کنند. این فرآیند به سرطان عددی از I تا IV اختصاص می دهد؛ به این معنا که هرچه این عدد بالاتر باشد، شانس گسترش سرطان بیشتر است. مرحله بندی همچنین به پزشکان کمک می کند تا بهترین روش های درمانی را انتخاب کنند، از جمله این که آیا جراحی برای برداشتن تومور ممکن است یا نه.
مراحل سرطان کبد عبارتند از:
- مرحله اول: در این مرحله، تومور فقط در کبد وجود دارد و هنوز به بافت های دیگر سرایت نکرده است.
- مرحله دوم: یک تومور در کبد وجود دارد که ممکن است به رگ های خونی گسترش یافته باشد، یا ممکن است بیش از یک تومور وجود داشته باشد که همه آن ها کوچکتر از 3 سانتی متر هستند.
- مرحله سوم: در این مرحله، سرطان به شکل چند تومور وجود دارد که حداقل یکی از آنها بزرگتر از 5 سانتی متر است. همچنین ممکن است سرطان به خارج از کبد، مانند رگ های خونی بزرگ، اندام های دیگر یا غدد لنفاوی گسترش یافته باشد.
- مرحله چهارم: در این مرحله، سرطان به نقاط دورتر از کبد، مانند ریه ها یا استخوان ها، و همچنین غدد لنفاوی گسترش یافته است. اگر سرطان کبد پس از درمان به طور مجدد بازگردد، این حالت را سرطان عودکننده یا مکرر می نامند. سرطان ممکن است در کبد یا هر بخش دیگری از بدن عود کند.
بیشتر بخوانید: بهترین کلینیک تشخیص و درمان انواع سرطان در گرگان
علت سرطان کبد (عوامل مختلفی که خطر ابتلا را افزایش می دهند)
اگرچه علت دقیق سرطان کبد هنوز به طور کامل مشخص نشده است، اما بسیاری از موارد این بیماری به آسیب های کبدی و تشکیل اسکار در کبد، که به نام سیروز شناخته می شود، مرتبط هستند. شایع ترین دلایل ابتلا به سرطان کبد عبارتند از عفونت های مزمن هپاتیت B و C. مطالعات نشان داده اند که پیشگیری از هپاتیت می تواند به طور قابل توجهی خطر ابتلا به سرطان کبد را کاهش دهد.
1. سن
این بیماری بیشتر در افراد مسن تر شایع است. در ایالات متحده، میانگین سن ابتلا به این بیماری 63 سال است. با افزایش سن، آسیب های کبدی ناشی از بیماری های مختلف مانند هپاتیت یا سیروز بیشتر می شود و این می تواند خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش دهد.
2. جنسیت
مردان بیشتر از زنان به سرطان کبد مبتلا می شوند. دلایل این تفاوت ممکن است به تفاوت های هورمونی، رفتارهای پرخطر مانند مصرف بیشتر الکل و سیگار کشیدن در مردان، و همچنین تفاوت های بیولوژیکی در نحوه پردازش مواد سمی توسط بدن مرتبط باشد.
3. نژاد و قومیت
در ایالات متحده، افراد آسیایی و جزایر اقیانوس آرام بیشتر در معرض ابتلا به سرطان کبد هستند. این احتمال به دلیل شیوع بالاتر عفونت های هپاتیت B و C در این گروه های جمعیتی است. همچنین، برخی تحقیقات نشان داده اند که عوامل ژنتیکی و فرهنگی نیز می توانند در افزایش خطر نقش داشته باشند.
4. چاقی و اضافه وزن
چاقی و اضافه وزن به طور غیر مستقیم باعث افزایش خطر سرطان کبد می‌شوند. این وضعیت می تواند منجر به ایجاد استئاتوهپاتیت غیر الکلی (NASH) شود که نوعی بیماری کبدی است که در افراد چاق مشاهده می شود و می تواند به سیروز و سپس سرطان کبد تبدیل شود. در واقع، افزایش چربی در کبد باعث التهاب و آسیب به سلول های کبدی می‌شود که در نهایت منجر به اسکار و سیروز می گردد.
5. مصرف زیاد الکل
مصرف طولانی مدت و زیاد الکل می تواند منجر به سیروز کبدی شود. سیروز یکی از مهم ترین عوامل خطر ابتلا به سرطان کبد است. الکل به طور مستقیم به سلول های کبد آسیب می‌زند و باعث تخریب بافت کبدی و ایجاد اسکار می شود. این آسیب ها می توانند زمینه ساز تکثیر سلول های غیرطبیعی در کبد شوند که در نهایت به سرطان منجر می‌شود.
6. سیگار کشیدن
مصرف دخانیات از دیگر عوامل خطر ابتلا به سرطان کبد است. مواد شیمیایی موجود در دود سیگار می توانند به کبد آسیب رسانده و روند آسیب به کبد را تشدید کنند. علاوه بر این، سیگار کشیدن باعث افزایش احتمال ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی و همچنین سیروز می‌شود.
7. استروئیدهای آنابولیک
استفاده طولانی مدت از استروئیدهای آنابولیک (هورمون های مردانه) برای افزایش توده عضلانی می‌تواند به خطر ابتلا به سرطان کبد منجر شود. این استروئیدها ممکن است باعث آسیب به کبد و ایجاد تغییرات در ساختار و عملکرد آن شوند. البته، استروئیدهایی مانند هیدروکورتیزون و پردنیزولون که به عنوان داروهای ضد التهابی مصرف می شوند، خطر مشابهی ندارند.
8. آرسنیک
قرار گرفتن مزمن در معرض آرسنیک طبیعی (که معمولاً از طریق آب آشامیدنی آلوده وارد بدن می شود) می تواند خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش دهد. در برخی مناطق دنیا، به ویژه در مناطق روستایی و کم توسعه یافته، آرسنیک به عنوان آلاینده در منابع آب شرب موجود است که ممکن است باعث بیماری های کبدی و سرطان شود.
9. آفلاتوکسین ها
آفلاتوکسین ها مواد سرطان زایی هستند که توسط قارچ ها تولید می‌شوند و معمولاً در غذاهایی مانند گندم، ذرت، برنج، سویا و آجیل یافت می‌شوند. این قارچ ها در شرایط محیطی مرطوب و گرم رشد می کنند و آلودگی طولانی مدت به آفلاتوکسین ها یکی از عوامل خطر مهم سرطان کبد به خصوص در افرادی است که به ویروس هپاتیت B یا C مبتلا هستند.
10. قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی
مواد شیمیایی مانند وینیل کلرید (که برای ساخت برخی پلاستیک ها استفاده می‌شود) و دی اکسید توریم (که قبلاً در اشعه ایکس استفاده می‌شد) ممکن است خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند. این مواد می‌توانند به کبد آسیب رسانده و باعث رشد تومور شوند. با این حال، قوانین سختگیرانه ای برای محدود کردن قرار گرفتن در معرض این مواد در سال های اخیر در بسیاری از کشورها وضع شده است.
11. سیروز کبدی
سیروز زمانی رخ می‌دهد که سلول های کبدی آسیب ببینند و با بافت اسکار جایگزین شوند. این وضعیت به طور عمده ناشی از عوارض بیماری هایی مانند هپاتیت مزمن یا مصرف مزمن الکل است. سیروز باعث می‌شود که عملکرد کبد کاهش یابد و سلول های کبدی به تدریج تغییر کنند و امکان تبدیل آن ها به سلول های سرطانی فراهم شود. افرادی که مبتلا به سیروز هستند، در معرض خطر بالای ابتلا به سرطان کبد قرار دارند.
12. بیماری های متابولیک ارثی
برخی بیماری های متابولیک نادر مانند هموکروماتوز (اختلالی که باعث تجمع آهن در کبد می‌شود)، تیروزینمی (افزایش سطح اسید آمینه تیروزین) و بیماری ویلسون (افزایش مس در کبد) می‌توانند منجر به آسیب کبدی و سیروز شوند و خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش دهند.
13. دیابت
دیابت، به ویژه دیابت نوع 2، خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد. افراد مبتلا به دیابت ممکن است در معرض شرایطی مانند کبد چرب غیرالکلی قرار گیرند که به سیروز و سرطان کبد منجر می‌شود. همچنین، دیابت می‌تواند با افزایش مقاومت به انسولین و التهاب در کبد، به بروز سرطان کمک کند.
بیشتر بخوانید: آیا استرس باعث سرطان می شود؟ بررسی علمی ارتباط تنش های روانی با سرطان
روش های تشخیص سرطان کبد
برای تشخیص سرطان کبد، روش های مختلفی وجود دارد که به پزشکان کمک می‌کند تا تشخیص دقیقی از وضعیت کبد بیمار داشته باشند. این روش ها شامل تصویربرداری، آزمایش های خون و نمونه برداری از بافت کبد است.
سونوگرافی از کبد
سونوگرافی یکی از رایج ترین روش‌ها برای تشخیص این بیماری است. این روش غیر تهاجمی و سریع است و معمولاً اولین روش مورد استفاده برای تشخیص سرطان کبد است. با استفاده از امواج صوتی، سونوگرافی تصاویر از کبد می‌سازد و می‌تواند تومورها یا تغییرات غیرطبیعی در کبد را شناسایی کند. دقت این روش بستگی به تجربه و مهارت فرد انجام دهنده دارد.
آزمایش AFP (آلفا-فتوپروتئین)
این آزمایش برای اندازه گیری سطح پروتئین آلفا-فتوپروتئین در خون انجام می‌شود. این پروتئین معمولاً در سرطان های کبدی و سایر انواع سرطان تولید می‌شود. سطح بالای AFP در خون ممکن است نشان دهنده سرطان کبد باشد، هرچند که افزایش AFP می‌تواند به دلایل دیگر نیز رخ دهد.
سی تی اسکن کبد
سی تی اسکن با استفاده از اشعه ایکس و کامپیوتر تصاویر دقیق و مقطعی از کبد ایجاد می‌کند. این روش دقیق‌تر از سونوگرافی است و معمولاً برای ارزیابی اندازه و محل تومورهای کبدی به کار می‌رود.
آنژیوگرافی کبد
در این روش، ماده کنتراست از طریق ورید به کبد تزریق می‌شود تا تصاویری دقیق از رگ های خونی و تومورهای کبدی فراهم کند. این روش به ویژه برای شناسایی تومورهای کوچک و شریان های خونی که ممکن است به تومورها خون رسانی کنند مفید است.
بیوپسی یا نمونه برداری از کبد
در بیوپسی کبد، یک نمونه از بافت کبد گرفته می‌شود تا زیر میکروسکوپ بررسی شود. این روش برای تشخیص نوع سرطان و تعیین بدخیمی یا خوش خیمی تومور به کار می رود و می تواند اطلاعات دقیقی در مورد سرطان کبد ارائه دهد.
بیشتر بخوانید: ۱۳ مورد از علائم هشدار دهنده سرطان که نباید نادیده بگیرید
انواع روش های درمان سرطان کبد
درمان سرطان کبد به نوع و مرحله سرطان بستگی دارد و ممکن است شامل ترکیبی از روش های مختلف باشد. در ادامه، برخی از روش های رایج درمان سرطان کبد آورده شده است:
دارو درمانی
در این روش از داروهایی استفاده می‌شود که هدف آنها جلوگیری از رشد و تکثیر سلول های سرطانی است. داروهای مختلفی برای درمان سرطان کبد وجود دارند و پزشک بسته به شدت بیماری و نوع تومور، داروهای مناسب را تجویز می‌کند.
جراحی
اگر تومور قابل برداشت باشد، جراحی به عنوان بهترین گزینه درمانی در نظر گرفته می‌شود. در جراحی برداشتن تومور سرطانی، بخش آسیب دیده از کبد برداشته می‌شود. این روش معمولاً برای تومورهای کوچک و محدود به یک بخش از کبد مؤثر است.
تزریق الکل
در این روش، الکل خالص به تومورهای سرطانی تزریق می‌شود تا سلول های سرطانی خشک شوند و بمیرند. این روش برای سرطان های کوچک تر و در مواردی که جراحی امکان پذیر نیست، به کار می‌رود.
تخریب سلول سرطانی از طریق امواج رادیویی
این روش شامل استفاده از جریان الکتریکی رادیویی برای تخریب سلول های سرطانی است. سوزن های نازکی از طریق پوست به تومور وارد می شوند و با جریان الکتریکی گرم می شوند تا سلول های سرطانی را نابود کنند.
ایجاد آمبولی شیمیایی
در این روش، داروهای شیمی درمانی قوی مستقیماً به کبد تزریق می شود. این روش معمولاً برای بیمارانی که سرطان در یک بخش از کبد محدود است و نیاز به شیمی درمانی شدید دارند، استفاده می شود.
کرایوتراپی
در کرایوتراپی، از سرما برای نابودی سلول های سرطانی استفاده می شود. این روش در صورت وجود تومورهای کوچک و در مواقعی که جراحی امکان پذیر نیست، مفید است.
پرتو درمانی
در این درمان از امواج انرژی بالا برای تخریب سلول های سرطانی استفاده می شود. پرتوها ممکن است از طریق دستگاه های خارجی یا از مواد رادیواکتیو که مستقیماً به کبد فرستاده می شود، به تومور تابانده شوند.
شیمی درمانی سرطان کبد
شیمی درمانی شامل استفاده از داروهای خاص برای کشتن سلول های سرطانی است. این داروها می‌توانند به صورت داخل وریدی یا از طریق خوراکی مصرف شوند و معمولاً زمانی استفاده می‌شوند که سرطان گسترش یافته باشد.
پیوند کبد
در برخی از موارد، پیوند کبد تنها گزینه درمانی است. در این روش، کبد بیمار برداشته می شود و یک کبد سالم از اهداکننده جایگزین آن می شود. این روش معمولاً برای افرادی با تومورهای کوچک در مرحله اولیه سرطان کبد مؤثر است.
سورافنیب (نکساوار)
این دارو به طور خاص برای درمان سرطان کبد در مراحل پیشرفته استفاده می شود. سورافنیب از رشد تومورهای سرطانی جلوگیری می‌کند و به کاهش خونرسانی به تومور کمک می‌کند.
بیشتر بخوانید: معرفی جامع توموتراپی | پیشرفته ترین روش رادیوتراپی برای درمان سرطان
روش های پیشگیری از سرطان کبد
پیشگیری از سرطان کبد نقش کلیدی در کاهش خطر ابتلا به این بیماری دارد. به طور خاص، تمرکز اصلی بر پیشگیری از عفونت های هپاتیت B و C است که به عنوان عوامل اصلی سرطان کبد شناخته می‌شوند. در اینجا به برخی از روش های مهم پیشگیری اشاره خواهیم کرد:
1- پیشگیری از عفونت های هپاتیت B و C
همانطور که اشاره کردید، عفونت های هپاتیت B و C عامل اصلی ابتلا به این بیماری هستند. بنابراین پیشگیری از این عفونت ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. برای هپاتیت B، واکسیناسیون مؤثرترین راه پیشگیری است. هپاتیت C واکسن ندارد، اما درمان های مؤثر برای کنترل این بیماری وجود دارند.
2- واکسیناسیون
- واکسیناسیون هپاتیت B: واکسن هپاتیت B برای همه کودکان در ایالات متحده توصیه می شود و در بسیاری از کشورها برای جلوگیری از ابتلا به این عفونت در بزرگسالان نیز پیشنهاد می شود. در صورتی که سوابق واکسیناسیون خود را ندارید، می توانید با پزشک خود در مورد دریافت واکسن مشورت کنید.
- واکسن HPV (ویروس پاپیلومای انسانی): این واکسن به پیشگیری از سرطان هایی مانند سرطان دهانه رحم و سایر سرطان ها کمک می‌کند، اگرچه ارتباط مستقیمی با سرطان کبد ندارد، اما تأثیر آن در کاهش خطرات سرطان‌های دیگر بر سلامت عمومی مهم است.
3- تغییر در سبک زندگی
- ورزش منظم: فعالیت بدنی منظم می‌تواند خطر ابتلا به بیماری های کبدی و سرطان کبد را کاهش دهد. این فعالیت ها به حفظ وزن سالم و تقویت سیستم ایمنی کمک می کنند.
- تناسب اندام و حفظ وزن متناسب: افراد باید وزن خود را در محدوده سالم نگه دارند. چاقی می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های کبدی مانند استئاتوهپاتیت غیرالکلی و سیروز را افزایش دهد.
- کاهش مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر: مصرف بیش از حد الکل یکی از علل شایع بیماری کبدی و سیروز است. برای کاهش خطر ابتلا به سرطان کبد باید مصرف مشروبات الکلی را محدود کرد و از مصرف مواد مخدر پرهیز کرد.
4- رژیم غذایی سالم
- مصرف میوه‌ها و سبزیجات: طبق تحقیقات، برخی از میوه ها و سبزیجات مانند گریپ فروت، زغال اخته، انگور، سبزیجات چلیپایی (کلم، بروکلی و غیره) می‌توانند خطر ابتلا به بیماری های کبدی را کاهش دهند.
- مواد غذایی مفید برای کبد: ماهی های چرب (مانند سالمون و تن)، روغن زیتون، آجیل و دانه‌ها نیز برای سلامت کبد مفید هستند.
- پرهیز از غذاهای چرب: عادات غذایی نادرست، دشمن سلامتی است. مصرف غذاهای چرب و فرآوری شده می تواند به آسیب کبدی منجر شود، بنابراین توصیه می شود از این گونه غذاها خودداری کنید.
5- آزمایش های منظم برای افراد در معرض خطر
افرادی که در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند (مانند کسانی که سابقه خانوادگی دارند یا به بیماری های هپاتیت مبتلا هستند)، باید به طور منظم سونوگرافی کبد و آزمایش های خون آلفا-فتوپروتئین انجام دهند. این تست ها می توانند به تشخیص زودهنگام سرطان کبد کمک کنند.
بیشتر بخوانید: سرطان در کمین عادات بد روزمره | توضیحات دکتر نسیم فیضی مبنی بر رابطه بین دخانیات و سرطان
آیا سرطان کبد کشنده است؟
این بیماری، به ویژه سرطان های اولیه و ثانویه، در مراحل پیشرفته ممکن است کشنده باشند. در صورتی که سرطان به سایر قسمت های بدن گسترش یابد (سرطان ثانویه)، پیش آگهی بیماری دشوارتر است. همچنین، در برخی از موارد، بیماران ممکن است دچار خونریزی از مری یا استفراغ خون شوند که نشان دهنده گسترش سرطان است.
تشخیص زودهنگام سرطان مهم ترین عامل در افزایش شانس درمان موفق است. به همین دلیل، افرادی که در معرض خطر هستند باید تحت مراقبت های پزشکی منظم قرار گیرند.
سخن پایانی
سرطان کبد در مراحل اولیه ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد و به همین دلیل تشخیص آن در مراحل پیشرفته تر معمولاً صورت می‌گیرد. از آنجایی که تست های غربالگری جامع برای این سرطان وجود ندارد، افرادی که در معرض خطر هستند باید با پزشک خود مشورت کنند تا اقدامات پیشگیرانه مناسب را برای کاهش خطر ابتلا به این بیماری انجام دهند.
بدون دیدگاه