سرطان یکی از مهم ترین بیماری های قرن حاضر است که بسیاری از افراد در طول زندگی خود با آن روبه رو می شوند. نام این بیماری اغلب ترس و نگرانی زیادی در بیماران و خانواده‌هایشان ایجاد می‌کند، اما واقعیت این است که امروزه با پیشرفت علم پزشکی، بسیاری از مبتلایان می توانند با کمک روش های درمانی موجود، زندگی عادی و طولانی‌تری داشته باشند. در میان انواع سرطان، تومورهای مرتبط با سیستم عصبی جایگاه ویژه‌ای دارند. این تومورها که در اعصاب محیطی یا حتی در بخش‌هایی از مغز و نخاع ایجاد می شوند، گاهی خوش‌خیم و گاهی بدخیم هستند. خوشبختانه بیشتر تومورهای عصبی سرطانی نیستند و به درمان‌های دارویی یا جراحی به‌خوبی پاسخ می‌دهند، اما نباید فراموش کرد که حتی نوع خوش‌خیم آن ها نیز می تواند به دلیل فشار بر بافت‌های عصبی باعث درد، اختلال در عملکرد عضلات یا کاهش کیفیت زندگی شود.
تومورهای عصبی معمولاً در پوشش محافظ اعصاب یا بافت‌های اطراف آن شکل می‌گیرند. رشد آن ها می تواند بسیار آهسته و بی‌خطر باشد یا در برخی موارد سرعت بالایی داشته باشد و نیازمند درمان فوری شود. شناخت این بیماری و آگاهی از نشانه های آن، نقش مهمی در تشخیص زودهنگام و انتخاب بهترین روش درمانی دارد.در ادامه به بررسی کامل این سرطان، علل ایجاد، علائم، روش‌های تشخیص و درمان تومورهای عصبی محیطی می‌پردازیم.
علائم و نشانه های تومورهای اعصاب محیطی
تومورهای اعصاب محیطی زمانی علائم ایجاد می‌کنند که درون عصب رشد کرده یا به اعصاب، رگ‌های خونی و بافت های اطراف فشار وارد کنند. شدت و نوع نشانه ها به محل تومور و میزان درگیری عصب بستگی دارد. در بسیاری از موارد، علائم به تدریج ظاهر می‌شوند و ممکن است در ابتدا خفیف باشند، اما با بزرگ‌تر شدن تومور، مشکلات جدی‌تری به وجود می‌آید.
برخی از علائم شایع تومور اعصاب محیطی عبارت‌اند از:
- وجود توده یا برآمدگی زیر پوست: یکی از نشانه‌های قابل لمس رشد تومور در ناحیه آسیب‌دیده.
- درد یا سوزش: ممکن است خفیف یا شدید باشد و گاهی به شکل درد تیرکشنده در اندام احساس شود.
- گزگز یا بی‌حسی: فشار بر روی عصب می‌تواند باعث کاهش حس یا احساس مورمور شود.
- ضعف عضلانی: اختلال در انتقال پیام‌های عصبی موجب کاهش توان حرکتی یا ضعف در اندام آسیب‌دیده می‌شود.
- اختلال در عملکرد ناحیه آسیب‌دیده: مانند مشکل در حرکت دادن دست یا پا، یا کاهش کنترل عضلانی.
- سرگیجه و اختلال تعادل: به‌ویژه اگر تومور در نزدیکی اعصاب مرتبط با شنوایی و تعادل قرار داشته باشد.
چگونه یک اختلال عصبی ساده می‌تواند منجر به تومورهای اعصاب محیطی شود؟
1.شروع از اختلال جزئی: گاهی سلول‌های عصبی یا سلول‌های حمایت‌کننده آنها (مثل سلول‌های شوان که غلاف اعصاب را می‌سازند) دچار اختلال جزئی یا آسیب DNA می‌شوند. این اختلال می‌تواند به دلایل مختلف باشد:
- جهش‌های ژنتیکی خودبه‌خود
- آسیب ناشی از مواد شیمیایی یا اشعه
- التهاب مزمن یا عفونت‌های ویروسی
2. اختلال در تقسیم سلولی: سلول‌های عصبی یا سلول‌های غلاف عصبی معمولاً کنترل‌شده تقسیم می‌شوند. وقتی DNA سلول آسیب می‌بیند، سیستم‌های کنترل رشد سلول (مثل ژن‌های سرکوب‌کننده تومور) ممکن است درست عمل نکنند در نتیجه سلول‌ها بدون کنترل شروع به تقسیم و تکثیر غیرطبیعی می‌کنند.
3.تشکیل توده یا تومور اولیه:با ادامه تقسیم غیرطبیعی، یک توده کوچک از سلول‌های غیرطبیعی شکل می‌گیرد. در ابتدا ممکن است این توده خوش‌خیم و بدون علامت باشد، اما با گذر زمان و ادامه جهش‌ها، می‌تواند بدخیم و سرطان‌زا شود.
4.گسترش و فشار روی بافت‌های مجاور:تومور رشد می‌کند و به اعصاب، رگ‌های خونی و بافت‌های اطراف فشار می‌آورد، که باعث علائمی مثل درد، ضعف یا گزگز می‌شود. اگر تغییرات ژنتیکی پیشرفته‌تر شوند، سلول‌های تومور می‌توانند تهاجمی شوند و سرطان عصب محیطی شکل می‌گیرد.
درمان تومورهای اعصاب محیطی چگونه انجام می‌شود؟
روش درمان تومورهای اعصاب محیطی به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ از جمله نوع تومور (خوش‌خیم یا بدخیم بودن)، محل دقیق آن و همچنین وضعیت کلی سلامت بیمار. پزشک با توجه به این شرایط، مناسب‌ترین رویکرد درمانی را انتخاب می‌کند.
مهم‌ترین روش‌های درمان عبارت‌اند از:
- نظارت و پیگیری منظم:
تومورهای کوچک و خوش‌خیم معمولاً خطری ایجاد نمی‌کنند و نیازی به مداخله فوری ندارند. در این شرایط بیمار تحت معاینات دوره‌ای و تصویربرداری (مانند MRI یا سی‌تی‌اسکن) قرار می‌گیرد تا در صورت رشد یا تغییر رفتار تومور، درمان آغاز شود. - جراحی:
اصلی‌ترین گزینه برای بسیاری از بیماران، برداشتن تومور از طریق عمل جراحی است. هدف این است که توده به‌طور کامل خارج شود، بدون اینکه به عصب یا بافت‌های اطراف آسیب جدی برسد. در مواقعی که برداشتن کامل تومور امکان‌پذیر نیست، جراح تا حد امکان بخش بیشتری از آن را خارج می‌کند تا فشار از روی عصب کاهش یابد. - پرتودرمانی:
این روش بیشتر برای تومورهایی به‌کار می‌رود که امکان جراحی آنها وجود ندارد یا بخشی از تومور پس از عمل باقی مانده است. پرتوهای پرانرژی می‌توانند رشد سلول‌های غیرطبیعی را کنترل کرده یا باعث کوچک‌تر شدن تومور شوند. - شیمی‌درمانی و درمان‌های سرطانی:
در تومورهای بدخیم عصبی که سرعت رشد بالایی دارند و ممکن است به سایر نقاط بدن گسترش یابند، درمان‌های ترکیبی مانند شیمی درمانی و پرتودرمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش‌ها می‌توانند به کنترل بیماری و جلوگیری از پیشرفت آن کمک کنند. - توان‌بخشی و مراقبت حمایتی:
پس از جراحی یا درمان‌های تهاجمی، بیمار ممکن است با ضعف عضلانی یا اختلال حرکتی روبه‌رو شود. در این شرایط، فیزیوتراپی، کاردرمانی و تمرینات توان‌بخشی نقش مهمی در بازگرداندن عملکرد طبیعی بدن و بهبود کیفیت زندگی دارند.
بیشتر بخوانید : تفاوت پرتو درمانی و شیمی درمانی؛ کدام روش درمانی بهتر است؟
تومور و سرطان اعصاب به چه دلیلی ایجاد می‌شود؟
پیدایش تومورهای عصبی معمولاً نتیجه‌ی ترکیبی از عوامل مختلف است و نمی‌توان تنها یک علت مشخص برای آن در نظر گرفت. به طور کلی، سه دسته عامل اصلی در این زمینه نقش دارند: ژنتیکی، محیطی و شرایط خاص فردی.
۱. عوامل ژنتیکی
- جهش های DNA: تغییر در ساختار ژن‌ها می‌تواند رشد سلول‌های عصبی را از حالت طبیعی خارج کرده و موجب شکل‌گیری تومور شود. این جهش‌ها ممکن است خودبه‌خود رخ دهند یا بر اثر تماس با عوامل خارجی ایجاد شوند.
- بیماری ها و سندرم های ارثی: برخی اختلالات ژنتیکی مانند نوروفیبروماتوز یا سندرم لی-فراومنی زمینه ساز رشد تومورهای مغزی و عصبی و سرطان مغز هستند و احتمال ابتلا را در نسل‌های مختلف افزایش می‌دهند.
۲. عوامل محیطی
- اشعه و پرتوها: قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض اشعه‌های پرانرژی مانند پرتوهای رادیواکتیو یا حتی استفاده‌های مکرر و بی‌رویه از اشعه ایکس، می‌تواند ریسک ابتلا به تومورهای عصبی را بالا ببرد.
- مواد شیمیایی و سمی: تماس با ترکیباتی نظیر بنزن، نیکل، آزبست و فرآورده‌های نفتی از دیگر عوامل شناخته‌شده‌ای است که در بروز تومورهای سیستم عصبی نقش دارند.
۳. سایر عوامل مؤثر
- تغییرات هورمونی: در برخی بیماران دیده شده که تغییر سطح هورمون‌ها بر رشد یا بزرگ شدن تومورهای عصبی تأثیر می‌گذارد.
- عفونت‌های ویروسی: بعضی ویروس‌ها با بروز تومورهای خاص در مغز و اعصاب ارتباط مستقیم دارند.
- عوامل ناشناخته: با وجود مطالعات گسترده، هنوز در بسیاری از بیماران دلیل دقیق ایجاد تومور مشخص نیست.
۴. تومورهای غلاف اعصاب محیطی
این دسته از تومورها اغلب از توده‌های خوش‌خیم منشأ می‌گیرند، اما در شرایطی می‌توانند بدخیم شوند. همچنین بیمارانی که در گذشته پرتودرمانی برای درمان سایر سرطان‌ها داشته‌اند، بیشتر در معرض ابتلا به این نوع تومورها هستند. در مجموع، شکل‌گیری تومورهای عصبی حاصل تعامل پیچیده‌ای از ژنتیک، محیط و شرایط بالینی است. با این حال، در بخش زیادی از موارد علت قطعی آن ناشناخته باقی می‌ماند.
بیشتر بخوانید : تفاوت تومور خوش خیم و بدخیم | کدام کشنده است؟
سخن پایانی
عوامل محیطی نقش مهمی در بروز و پیشرفت سرطان دارند و می‌توانند از طریق تماس با مواد شیمیایی، آلودگی هوا، تشعشعات و سبک زندگی ناسالم بر سلول‌ها تأثیر بگذارند. شناخت و کاهش این عوامل، همراه با غربالگری‌های منظم و تغییر سبک زندگی، می‌تواند احتمال ابتلا به سرطان را به طور چشمگیری کاهش دهد. آگاهی فردی و اقدامات پیشگیرانه، کلید محافظت از سلامت در برابر تهدیدات محیطی است.
بدون دیدگاه