در سال‌های اخیر، شواهد علمی متعددی تأکید کرده اند که مصرف الکل، حتی در مقادیر نسبتاً کم، می‌تواند خطر ابتلا به انواع مختلف سرطان را افزایش دهد. بر اساس گزارش «آژانس بین المللی تحقیقات سرطان» (IARC)، الکل در گروه یک مواد سرطان زا برای انسان طبقه بندی شده است؛ یعنی در همان سطح خطر با موادی همچون آزبست، تشعشعات یون ساز و تنباکو قرار دارد. این بدان معناست که تأثیر الکل بر سلول های بدن، می‌تواند به شکل مستقیم و غیرمستقیم به آسیب های ژنتیکی و تغییرات سلولی منجر شود که زمینه ساز بروز سرطان هستند.
مصرف نوشیدنی های الکلی با سرطان های متعددی از جمله سرطان های سر و گردن (دهان، حلق و حنجره)، سرطان پستان، مری، کبد و روده بزرگ ارتباط مستقیم دارد. مطالعات جدیدتر نشان داده اند که حتی در مورد سرطان هایی مانند ملانوما (نوعی سرطان پوست)، سرطان پروستات و پانکراس نیز ارتباط احتمالی با مصرف مزمن الکل وجود دارد. در ادامه این مقاله، به بررسی علمی و تخصصی مکانیسم های بروز سرطان در اثر الکل، راهکارهای کاهش خطر، و همچنین توصیه های مهم برای بیماران و بهبودیافتگان سرطان خواهیم پرداخت.
الکل چگونه باعث افزایش خطر سرطان می شود؟
الکل، یا دقیق تر بگوییم اتانول، پس از ورود به بدن به ماده ای سمی به نام استالدهید تبدیل می‌شود. این ترکیب شیمیایی یکی از شناخته شده ترین عوامل آسیب به DNA سلولی است و به همین دلیل در فهرست مواد سرطان‌زا قرار دارد. اما آسیب ناشی از الکل فقط محدود به تغییرات ژنتیکی نیست؛ بلکه مجموعه ای از فرآیندهای پیچیده زیستی در بدن باعث تشدید اثرات سرطان زایی آن می شوند.
۱. تخریب ساختار DNA و بروز جهش های سلولی
وقتی الکل در بدن متابولیزه می‌شود، استالدهید تولیدشده می تواند با پروتئین ها و مولکول های DNA واکنش دهد. این واکنش ها ساختار طبیعی DNA را مختل کرده و در نهایت منجر به جهش های ژنتیکی می شوند. جهش های مکرر در سلول ها باعث می‌شود چرخه تقسیم و ترمیم آن ها از کنترل خارج شده و زمینه برای رشد تومورهای سرطانی فراهم گردد. افزون بر این، الکل سبب افزایش تولید رادیکال های آزاد در بدن می‌شود؛ ترکیباتی ناپایدار که با ایجاد استرس اکسیداتیو در سلول ها، به تخریب دیواره سلولی و مواد ژنتیکی کمک می کنند.
۲. آسیب های کبدی و افزایش احتمال سرطان کبد
کبد اصلی‌ترین اندام مسئول تجزیه و دفع الکل از بدن است. مصرف مکرر الکل باعث تجمع چربی، التهاب مزمن و در نهایت بروز سیروز کبدی می‌شود. سیروز، یکی از خطرناک ترین عوامل مستعدکننده سرطان کبد (هپاتوسلولار کارسینوما) است. در این حالت، بافت سالم کبد به تدریج جای خود را به بافت زخمی می دهد و توانایی این اندام حیاتی در سم زدایی و ترمیم کاهش می یابد.
۳. افزایش سطح هورمون های جنسی مانند استروژن
الکل با تأثیر بر متابولیسم هورمون‌ها، سطح استروژن را در بدن بالا می برد. سطح بالای استروژن یکی از عوامل خطر شناخته شده برای سرطان پستان، به ویژه در زنان میانسال و پس از یائسگی است.
۴. زمینه ژنتیکی و نقش آنزیم ها
بدن برای تجزیه استالدهید از آنزیمی به نام آلدهید دهیدروژناز ۲ (ALDH2) استفاده می کند. برخی از افراد، به ویژه در جمعیت های آسیایی، دارای نوع غیرفعال این آنزیم هستند. در نتیجه، استالدهید در بدن آن‌ها تجمع می‌یابد و خطر سرطان در این گروه ها به مراتب بیشتر است.
بیشتر بخوانید: رابطه بین قند و شکر و سرطان چیست؟ چگونه مصرف شکر می تواند خطر سرطان را افزایش دهد؟
آیا ترک یا کاهش مصرف الکل می تواند خطر ابتلا به سرطان را کم کند؟
پاسخ کوتاه این است: بله، اما نه به صورت فوری.
خطر ابتلا به سرطان در اثر مصرف الکل، وابسته به میزان و مدت زمان نوشیدن است. افرادی که سال ها به طور مداوم از نوشیدنی های الکلی استفاده می‌کنند، در معرض خطر بسیار بیشتری قرار دارند. اما خبر خوب این است که بدن انسان توانایی ترمیم نسبی آسیب های سلولی را دارد. بنابراین، با قطع یا کاهش مصرف الکل، به مرور خطر ابتلا کاهش می یابد.
مطابق دستورالعمل های انجمن سرطان آمریکا (ACS) و انجمن انکولوژی بالینی آمریکا (ASCO):
-
بهترین اقدام، پرهیز کامل از مصرف الکل است.
-
اگر فردی همچنان تصمیم به مصرف دارد، باید مقدار آن را محدود کند:
-
برای مردان: حداکثر ۲ واحد نوشیدنی در روز
-
برای زنان: حداکثر ۱ واحد نوشیدنی در روز
-
با این حال، تأکید متخصصان این است که هیچ مقدار از الکل کاملاً بی خطر نیست. حتی مصرف گاه به گاه می‌تواند احتمال ابتلا به برخی سرطان ها را افزایش دهد.
راهکارهای عملی برای کاهش یا قطع مصرف الکل
ترک الکل ممکن است چالش برانگیز باشد، به‌ویژه اگر فرد از آن به عنوان ابزار کنترل اضطراب یا خواب استفاده کند. اما با برنامه‌ریزی، حمایت اجتماعی و مشاوره حرفه ای، این هدف کاملاً دست یافتنی است.
۱. شناسایی علت مصرف
درمان مؤثر، با شناخت دلیل اصلی شروع می‌شود. آیا الکل برای رفع استرس مصرف می‌شود؟ برای کمک به خواب؟ یا بخشی از عادت‌های اجتماعی است؟
در بسیاری از موارد، مراجعه به روان درمانگر یا مشاور سلامت روان در کنار پزشک، می‌تواند به فرد کمک کند تا مکانیسم‌های سالم‌تری برای مقابله با استرس و اضطراب بیابد.
۲. جایگزین کردن رفتارهای سالم
ورزش منظم، یوگا، مدیتیشن و خواب کافی از جمله راهکارهایی هستند که در کاهش میل به نوشیدن مؤثرند. مصرف مکمل های تقویتی با نظر پزشک نیز می‌تواند به بهبود خلق و خو و انرژی بدن کمک کند.
۳. برنامه ریزی در موقعیت های اجتماعی
بسیاری از افراد در جمع‌های دوستانه یا مهمانی‌ها احساس فشار برای نوشیدن می‌کنند. در این شرایط، داشتن یک نوشیدنی غیرالکلی (مثلاً موکتل یا آب گازدار با لیمو) می‌تواند به کاهش اضطراب اجتماعی و حفظ تصمیم فرد کمک کند.
۴. استفاده از گروه های پشتیبان
در سراسر جهان، گروه‌های حمایتی حضوری و آنلاین برای افرادی که قصد ترک الکل دارند وجود دارد. در ایران نیز، مراکز درمانی مانند بیمارستان شفا گرگان خدمات مشاوره، سم‌زدایی و روان‌درمانی تخصصی را در محیطی ایمن و محرمانه ارائه می‌دهند تا بیماران بتوانند مسیر بهبودی را با اطمینان طی کنند.
توصیه های ویژه برای بیماران و بهبودیافتگان سرطان
تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف الکل پس از تشخیص سرطان، می‌تواند بر روند درمان و بهبودی تأثیر منفی بگذارد. الکل ممکن است با برخی داروهای شیمی درمانی یا هورمونی تداخل داشته باشد، سیستم ایمنی بدن را تضعیف کند و خطر عود بیماری را افزایش دهد.
اگرچه هنوز شواهد قطعی در مورد میزان تأثیر الکل بر مرگ و میر بیماران سرطانی وجود ندارد، اما بسیاری از پزشکان توصیه می‌کنند بیماران در دوران درمان و حتی پس از بهبودی، مصرف الکل را به حداقل برسانند یا به کلی قطع کنند.
همچنین محدود کردن الکل به کاهش احتمال بروز سرطان دوم (سرطان جدید در عضوی دیگر از بدن) کمک می‌کند و سلامت عمومی فرد را ارتقا می‌دهد.
بهبودیافتگان باید در مورد مصرف احتمالی الکل با پزشک معالج خود مشورت کنند. پزشکان بر اساس نوع سرطان، مرحله بیماری، وضعیت کبد، داروهای مصرفی و سابقه خانوادگی، راهکارهای اختصاصی‌تری ارائه می‌دهند.
سخن پایانی
الکل، حتی در مقادیر اندک، می‌تواند اثرات عمیقی بر سلامت سلولی و ژنتیکی بدن بگذارد. از تخریب DNA گرفته تا اختلال در عملکرد کبد و تغییر سطح هورمون‌ها، همگی فرآیندهایی هستند که خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهند.
با این حال، تصمیم آگاهانه برای کاهش یا ترک مصرف الکل می‌تواند یکی از مهم‌ترین گام‌ها در پیشگیری از سرطان و بهبود سلامت عمومی باشد. این مسیر ممکن است دشوار باشد، اما با حمایت خانواده، مشاوره پزشکی و بهره‌گیری از خدمات تخصصی مراکزی مانند بیمارستان شفا گرگان، بازگشت به زندگی سالم و بدون وابستگی کاملاً ممکن است.
بدون دیدگاه