برای بسیاری از زنان، مادر شدن نه‌تنها یک خواسته قلبی بلکه بخشی جدایی ناپذیر از مسیر زندگی است. اما وقتی پای بیماری‌ای چون سرطان به میان می‌آید، آینده‌ای که با امید ساخته شده، با نگرانی‌هایی پیچیده گره می‌خورد. یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های زنان در سنین باروری، تأثیر درمان های سرطان بر توانایی باروری و امکان بارداری در آینده است. آیا شیمی درمانی باعث نازایی می‌شود؟ آیا پس از درمان سرطان میتوان دوباره باردار شد؟ آیا باید از قبل برای حفظ تخمک ها اقدام کرد؟ این سوال‌ها ذهن بسیاری از بیماران و خانواده‌هایشان را درگیر می‌کند و پاسخ به آن‌ها، نه فقط آرامش روانی، بلکه راهی برای برنامه‌ریزی آگاهانه آینده است. در این مقاله به‌طور کامل و تخصصی به بررسی اثرات درمان سرطان بر باروری زنان، گزینه‌های حفظ باروری، و امکان بارداری بعد از شیمی درمانی خواهیم پرداخت.
درمان سرطان و تأثیر آن بر باروری زنان
درمان سرطان پیشرفتی بزرگ در دنیای پزشکی به شمار می‌آید، اما نباید فراموش کرد که این مسیر چالش برانگیز، گاه با عوارضی بلندمدت همراه است که زندگی آینده‌ی بیماران را تحت تأثیر قرار می‌دهد. یکی از مهم ترین نگرانی های زنان در سن باروری، تأثیر روش های درمانی مختلف سرطان بر توانایی باروری و بارداری است. بسته به نوع سرطان، محل درگیری، سن بیمار و روش درمان، سطح آسیب به سیستم تولیدمثل می‌تواند متغیر باشد. در ادامه به بررسی هر یک از روش های درمانی و تأثیر بارداری بعد از شیمی درمانی می‌پردازیم:
۱. تأثیر شیمی درمانی بر باروری
شیمی درمانی یکی از روش های اصلی درمان بسیاری از سرطان‌ها است. این روش با استفاده از داروهایی که تقسیم سلولی را مختل می‌کنند، سلول های سرطانی را هدف قرار می‌دهد. با این حال، این داروها به سلول های سالم بدن، به ویژه سلول هایی که با سرعت بالایی تقسیم می‌شوند – مانند فولیکول های تخمدانی – نیز آسیب می‌زنند. تخمک ها از بدو تولد در بدن زنان حضور دارند و بر خلاف سلول های دیگر، قابلیت ترمیم یا جایگزینی ندارند. از این رو، آسیب به آن‌ها می‌تواند دائمی باشد.
عوامل مؤثر در آسیب شیمی درمانی به باروری:
-
سن بیمار: هرچه سن بیمار بالاتر باشد، ذخیره تخمدانی کمتر بوده و احتمال آسیب دائمی بیشتر است.
-
نوع دارو: داروهایی مانند سیکلوفسفامید، کلرامبوسیل، بوسولفان و سیس پلاتین شناخته شده ترین داروهایی هستند که بیشترین تأثیر منفی بر تخمک‌ها دارند.
-
دوز و مدت درمان: دوزهای بالاتر و درمان های طولانی مدت احتمال آسیب را افزایش می‌دهد.
-
وضعیت سلامت تخمدان ها قبل از درمان: اگر فرد از قبل دچار اختلال در تخمدان باشد (مثلاً تنبلی تخمدان یا ذخیره پایین)، خطر نارسایی زودرس بیشتر خواهد بود.
در موارد شدید، شیمی درمانی می‌تواند منجر به نارسایی زودرس تخمدان (POI) یا یائسگی زودرس شود. این وضعیت نه تنها باروری را کاهش می‌دهد، بلکه ممکن است علائم یائسگی مانند گرگرفتگی، نوسانات خلقی و پوکی استخوان را نیز به‌دنبال داشته باشد.
بیشتر بخوانید: چگونه با ورزش از سرطان پیشگیری کنیم؟!
۲. پرتودرمانی و آسیب به تخمدان یا رحم
پرتودرمانی گرگان، خصوصاً اگر در ناحیه لگن، شکم یا ستون فقرات انجام شود، می تواند به طور مستقیم به اندام های تولیدمثلی زنانه مانند تخمدان‌ها، رحم، لوله های فالوپ و ساختارهای هورمونی آسیب بزند.
تأثیرات احتمالی پرتودرمانی:
-
تخمدان‌ها: پرتوهای با دوز بالا می‌توانند فولیکول های تخمدان را از بین ببرند. در صورت عدم انجام اقدامات محافظتی، ممکن است بیمار پس از پرتودرمانی دچار ناباروری دائمی یا یائسگی زودرس شود.
-
رحم: پرتودرمانی به ناحیه لگن می‌تواند باعث کاهش جریان خون به رحم، کاهش کشسانی دیواره رحم و نازک شدن آندومتر شود. این موارد می‌توانند در صورت بارداری، خطر سقط، زایمان زودرس یا محدودیت رشد جنین را افزایش دهند.
-
بلوغ جنسی در دختران نوجوان: اگر درمان در سنین پایین صورت گیرد، احتمال اختلال در بلوغ جنسی و بروز مشکلات هورمونی بیشتر است.
در مواردی که پرتودرمانی برای تخمدان ها اجتناب ناپذیر است، پزشکان ممکن است از روش‌هایی مانند انتقال تخمدان به خارج از ناحیه پرتو (ovarian transposition) استفاده کنند.
۳. جراحی و برداشتن اندام های تولیدمثلی
جراحی یکی دیگر از روش‌های رایج درمانی در برخی از سرطان‌های زنان مانند سرطان دهانه رحم، سرطان تخمدان، سرطان رحم یا حتی برخی موارد پیشرفته سرطان روده بزرگ یا مثانه است. بسته به محل و گسترش تومور، گاهی لازم است یکی از اندام‌های تولیدمثلی یا بخشی از آن برداشته شود.
انواع جراحی و تأثیر آن‌ها بر باروری:
-
برداشتن رحم (هیسترکتومی): این عمل منجر به نازایی دائمی می‌شود؛ زیرا رحم محل لانه‌گزینی جنین است.
-
برداشتن تخمدان‌ها (اووفورکتومی): اگر هر دو تخمدان برداشته شوند، تخمک گذاری به طور کامل متوقف شده و امکان بارداری طبیعی وجود ندارد. در برخی موارد، یک تخمدان سالم حفظ می‌شود تا عملکرد هورمونی و احتمال بارداری باقی بماند.
-
جراحی‌های محافظت‌کننده از باروری: در برخی موارد، پزشکان از روش‌های جراحی محدود استفاده می‌کنند تا اندام‌های باروری حفظ شوند. به‌عنوان مثال، در مراحل اولیه سرطان دهانه رحم، trachelectomy (برداشتن دهانه رحم و حفظ رحم) می‌تواند گزینه‌ای باشد که امکان بارداری را در آینده فراهم می‌کند.
مرکز شیمی درمانی بیمارستان شفا گرگان
بیمارستان فوق تخصصی شفا گرگان، یکی از مراکز پیشرفته و معتبر درمان سرطان در شمال کشور به‌شمار می‌رود. این بیمارستان با بهره گیری از تجهیزات به‌روز، تیم پزشکی مجرب، و خدمات مراقبتی جامع، بستری مناسب برای بیماران مبتلا به سرطان فراهم کرده است. یکی از بخش‌های کلیدی این مرکز، واحد شیمی درمانی آن است که در سطح استان و حتی کشور، شهرت بالایی دارد.
آیا بارداری بعد از شیمی درمانی ممکن است؟
بله، بارداری پس از شیمی درمانی در گرگان ممکن است، اما به چند عامل بستگی دارد:
۱. بازگشت عملکرد تخمدان
در برخی از زنان، عملکرد تخمدان پس از پایان درمان برمی‌گردد. این بازگشت ممکن است از چند ماه تا چند سال طول بکشد. در صورت بازگشت قاعدگی، امکان تخمک‌گذاری نیز وجود دارد، ولی این به معنای بازگشت کامل باروری نیست و نیاز به بررسی‌های تخصصی دارد.
۲. ذخیره تخمدانی
پزشکان با بررسی سطح هورمون‌هایی مانند AMH و FSH می‌توانند میزان ذخیره تخمدانی را ارزیابی کنند. اگر ذخیره تخمدانی کافی باشد، احتمال بارداری افزایش می‌یابد.
۳. فاصله زمانی مناسب پس از درمان
معمولاً توصیه می‌شود که زنان پس از پایان درمان، حداقل ۶ ماه تا ۲ سال صبر کنند تا بدن کاملاً بهبود یابد و خطر بازگشت بیماری کاهش یابد. این مدت بسته به نوع سرطان و طرح درمان متفاوت است.
گزینه های حفظ باروری قبل از شروع درمان
پزشکان پیش از آغاز درمان سرطان، می‌توانند روش‌هایی را برای حفظ باروری به زنان پیشنهاد دهند:
۱. فریز تخمک یا جنین
رایج‌ترین روش برای حفظ باروری، برداشت تخمک از تخمدان و فریز کردن آن‌ها یا ایجاد جنین از طریق لقاح آزمایشگاهی (IVF) و فریز جنین است. این روش‌ها نیاز به زمان دارند (حدود ۲ تا ۳ هفته) و باید پیش از آغاز درمان انجام شوند.
۲. محافظت تخمدان با دارو
در برخی موارد، داروهایی مانند آگونیست های GnRH برای “خاموش‌کردن” موقت تخمدان در طول شیمی درمانی استفاده می‌شود. این کار ممکن است به حفظ عملکرد تخمدان کمک کند، ولی هنوز اثربخشی قطعی آن اثبات نشده است.
۳. جراحی جابه‌جایی تخمدان (Oophoropexy)
در زنانی که نیاز به پرتودرمانی لگن دارند، تخمدان‌ها را میتوان به ناحیه‌ای بالاتر از لگن منتقل کرد تا از آسیب پرتویی محفوظ بمانند.
بیشتر بخوانید: روش های قطعی درمان سرطان در سال ۱۴۰۴ در گرگان _ خبر خوش برای گلستانی ها
بارداری بعد از شیمی درمانی و سرطان؛ نکات مهم
۱. مشاوره با متخصص باروری و انکولوژی
قبل از اقدام به بارداری، باید وضعیت بدنی، خطر بازگشت بیماری، سلامت رحم و تخمدان ها توسط پزشک بررسی شود. در موارد خاص، ممکن است مشاوره با متخصص پریناتولوژی (بارداری پرخطر) نیز لازم باشد.
۲. تأثیر درمان بر جنین
تحقیقات نشان داده اند که در صورت بارداری بعد از پایان کامل شیمی درمانی و بازیابی بدن، معمولاً خطری متوجه جنین نیست. اما باید از بارداری در طول درمان به شدت خودداری شود، زیرا داروهای شیمی درمانی می‌توانند باعث ناهنجاری های جنینی شوند.
۳. استفاده از رحم جایگزین
در زنانی که به دلیل درمان های تهاجمی دیگر قادر به بارداری نیستند (مثلاً در صورت برداشتن رحم)، میتوان از رحم جایگزین (مادر جایگزین) استفاده کرد، مشروط به اینکه تخمک های خود فرد فریز شده باشند.
سخن پایانی
درمان سرطان می‌تواند بر باروری زنان تأثیرگذار باشد، اما این به معنای پایان همیشگی قابلیت مادر شدن نیست. پیشرفت‌های علم پزشکی، به‌ویژه در زمینه حفظ باروری، افق‌های روشنی پیش روی زنان مبتلا به سرطان گشوده است. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با چنین شرایطی مواجه هستید، حتماً پیش از آغاز درمان با متخصص زنان و باروری مشورت کنید تا بهترین تصمیم را برای آینده خود بگیرید. بارداری بعد از سرطان امکان‌پذیر است؛ اما نیازمند صبر، برنامه‌ریزی، و همراهی یک تیم پزشکی حرفه‌ای است.
بدون دیدگاه